Page 32 - ChemLife 07

KÖŞE YAZILARI

KİMYANIN EŞSİZ BİR YÖNÜ;

“KIMYANIN SEMBOLIK DILI”

Yazan : Yrd.Doç.Dr. Davut SARITAŞ
Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi

Ancak bu dilin benzerlerinden temel eğilimleri gösterdiği söy- mekanizmaları) öngörmeye
farklı yanı, sözcükler ve bunla- lenebilir. İlk olarak bu dil de ge- imkân sağlar. Kelimelerle kur-
rın oluşturduğu yapıların (cüm- lişip değişmektedir. Bu en açık gusal hikâyeler yazılabildiği gibi
leler/önermeler) dışında çok bir şekilde elementlerin sem- kimyanın sembolik dili veya
yoğun olarak kimyasal sembo- bollerindeki değişimde görüle- temsilleri ile de teorik anlam-
lizmin bu dilde etkin olmasıdır.
bilir. Benzer şekilde Kekule’nin
da maddeler ve süreçler hayal
“Kimyanın kullandığı
www.chemlife.com.tr sembolik unsurların kimyasal davranışlarını açık- geliştirdiği temsil benzenin ların gerçekleştirdiği deneysel
Örneğin benzen maddesinin
edilebilir. Bu nedenle kimyacı-
benzen molekülüne yönelik
etkisi o derece
davranışlarını hem anlamak
işlemler ile kullandıkları dil ara-
lamak için “benzen” terimini
hem de anlatmakta kullanış-
içeren cümleler oluşturmak ye-
sında yakın bir ilişki vardır (1);
büyüktür ki, teorik
“Kimya hem maddeleri hem de
lı bir araç olmuştur. Zamanla
terli ve kullanışlı değildir. Kimya
kimyada deneysel
dili dönüştüren deneysel bir bi-
değişime de uğramış olan bu
kitaplarında rastlanacağı üzere
sürece başvurmadan
hangi bir deneysel çalışmada
nik bir gösterimi ve bunların
laboratuvarda yeni bileşikler
göz önünde bulundurulmuştur.
analiz eder ve sentezler; diğer
yer aldığı kimyasal eşitlikler ve
maddeleri ve bunlara
32 üretilebilir bazı “C6H6” formülü, benzenin iko- temsil, benzen ile yapılan her- limdir. Bir yandan, kimyagerler
yönelik dönüşüm mekanizmalar gereklidir. Baş- Ayrıca olağan dillerde yeni ol- taraftan, araştırma makale-
ka bir ifade ile kimya, bilgiyi
lerinde bu bileşikler hakkında
gulara isimlendirme yapılırken,
yollarını öngörmeye temsil edecek unsurlar üreten bilinene ilişkin köklerden belli analitik ve sentetik açıklamalar
imkân sağlar. bir sembolizme ihtiyaç duyar. kurallara dayalı yeni kelimeler yapmaktadırlar. Sonuç olarak
Kelimelerle kurgusal Bu açıdan kimyasal semboliz- türetilir. Kimyanın sembolik dil, kimyanın temel bir unsu-
hikâyeler yazılabildiği min işlevi deneysel çalışmaları dilinde de benzer bir durum rudur ve hiç kimsenin kimyasal
vardır. Yeni üretilen veya bu-
ve bunların sonuçlarını ifade
dili kimyasal araştırmanın bir-
gibi kimyanın edebilmek için farklı temsiller lunan bir molekülün formü- den fazla şekilde etkilediğine
sembolik dili veya sağlamaktır (1). Bu temsiller lünün ifade edilmesinde daha şüphesi yoktur “
temsilleri ile de teorik insanlar açısından bir anlam önceden belirlenmiş kurallar Sembolik dil kimyanın kendine
Kasım - 2017
ifade ettiği için semiyotik açı-
çerçevesinde sembolik formlar
anlamda maddeler dan da kimyasal göstergelerdir. oluşturulur. Diğer taraftan ola- özgü niteliklerinin başında gelir.
ve süreçler hayal Dil bilimsel olarak dil, anlam ile- ğan dil bir toplumun uzlaştığı Hiçbir fen biliminde maddeye
edilebilir.” ten gösterge dizgesi olarak da temsiller üzerinden kullanılır. ilişkin dönüşüm ve değişim
ele alınır. (2) Bu kimyasal gös- Kimyanın sembolik dili de kim- sembolik anlamda daha etkili
tergeler üzerinden tanımlanan ya ile az ya da çok ilişki kurmuş verilemez. Kimyanın sembolik
Kimya bilimi denilince akla ilk dile de “kimyanın sembolik dili” kişilerin uzlaşımlarına hitap dili bu açıdan eşsizdir ve kimya
gelen şey deneysel uygulama- veya “kimyanın kodlama siste- eder. Diğer bir benzer yön ise; geliştikçe gelişir.
lar olsa da kimyacılar bunlarla mi” denilmektedir (3). Kimyanın her dilde olduğu gibi kimyanın
yetinmezler. Bunların yanında sembolik dilinin en temel un- sembolik dili de dil bilimsel ve/ KAYNAKLAR
yoğun ve çeşitli zihinsel süreç- surları element sembolleridir. veya gösterge bilimsel olarak 1.Jacob, C. (2001). Interdependent Ope-
ler ile madde ve dönüşümüne Bunlar ile birlikte bileşik for- incelenebilir. rations In Chemical Language And Prac-
ilişkin bilgiler üretirler. Bu bilgi- mülleri ve farklı gösterim tür- tice. International Journal for Philosophy
lerin paylaşımı ve kullanımı için leri (örn.Lewis) de vardır. Ayrıca Kimyanın sembolik dili kimya- of Chemistry, 7(1), 31-50.
somutlaştırılması gerekir. daha özel temsil türleri (örn. sal bilginin önemli bir boyutunu 2.Rifat, M.(1992).Göstergebilimin
moleküllerin iskelet gösterim- oluşturur. Kimyada semboliz- ABC’si, Simavi Yay., İstanbul
Bu noktada özel bir dil olan leri) de kimyasal sembolizmin min eseri olan bu dil her şeyden 3.Marais, P; Jordaan, F. (2000). Are we
“kimyasal dil” devreye girer. önemli ürünleridir. Bunlar üze- önce evrenseldir. Diğer yandan taking symbolic language for granted?
Kimyasal dil kimyasal olayları rinden eşitlikler ve mekaniz- bu dilin etkisi o derece büyük- Journal of Chemical Education,77, 1355
teori, yasa, kavram, ilke, kural malar oluşturulur ve maddenin tür ki, teorik kimyada deneysel – 1357.
vb. formlarda betimleme ve değişim ve dönüşümü açıklanır. sürece başvurmadan üretile-
açıklamada kullanılan teknik bir Kimyanın çok uzun süreden bilir bazı maddeleri ve bunlara
dildir. beridir bu dilin olağan dillerdeki yönelik dönüşüm yollarını (örn.