Page 26 - ChemLife 09

KIMYA VE SANAT;

KIMYADAKI IÇSEL SANAT

Yrd.Doç.Dr.Davut SARITAŞ | Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi

Kimya bir yandan sanatsal duyguların ortaya çıkmasına imkân veren malzemeler üretirken, diğer
yandan kendi içinde de başta estetik olmak üzere benzer duygulara ihtiyaç duyan bir bilimdir.

Bilim ve Sanat, kavramsal ya- “Adam, Kadın ve Birincil madde, tergesidir.
kınlıklarının derecesine bakıl- Ateş tozu verir”
maksızın sıkça bir arada kulla- Estetik duygu. Belki de bilim ve
nılan terimlerdir. Ancak bunların S + Tuz + Kömür → Barut. (1) sanat ilişkisinin en önemli ortak
birbiri ile olan ilişkisi üzerine dü- Benzer şekilde “moleküler ta- yanı estetik duygudur. Kant ’ a
şünmek yaygın bir eylem değil- sarım” gibi günümüz kimyasının göre estetik akıl; kuramsal akıl-
dir. Bilim ve sanatın farklı yönleri uğraşlarında bu yaratıcılığı gör- la uygulamacı akıl arasında bir
yanında ortak diyebileceğimiz mek mümkündür (2) köprüdür (1). Ona göre estetik
yönleri de vardır. Esasen her iki- akıl sanatta olduğu gibi bilimsel
sinde de özne kendi dışındaki bir Haz. Bu duygu sanata ait bir kuramların somut ürünlere dö-
gerçekliğe, “imgesel düşünme” duygu gibi görünse de bilim ile nüşmesinde en belirgin halini kimyanı doğası ile uygun bir
/ “soyut düşünme” ile yönelir. uğraşanlarda da rastlanan bir alır. Özellikle günlük yaşamda göndermesi vardır.
Ancak bu yönelim, bilimde dış- duygudur. Örneğin Poincáre haz bilimin teknoloji şeklinde yansı-
sal gerçekliğe ilişkin rasyonel ve estetik duygusunun bilimdeki malarında, örneğin bir otomo- Özetle simya ile ortak kökle-
öğeler, sanatta ise çoskusal yerini şu şekilde ifade eder; “Bi- bilden tutun da bir cep telefo- ri düşünüldüğünde kimyanın
öğeler üzerinden gerçekleşir. Bu lim insanları doğayı yararlı olduğu nunun tasarımına kadar estetik sanat ile olan ilişkisi daha
açıdan bilim daha çok tanımlayı- için değil, onlar için bir keyif kay- duygu kendini gösterir. Kimya belirgin hale gelir. Kimya gü-
cı/ açıklayıcı iken sanat yorum- nağı olduğu için incelerler. Doğa açısından bakıldığında ise kim- nümüz uygulamalarında ise
layıcıdır. güzel olmasaydı, onu öğrenmek ya, temelinde estetik duygu bir yandan sanatın kullanacağı
için uğraşmaya değmezdi…” (1). olan güzel sanatlar ile bu duygu malzemelerin üretiminde bir
Bilim ve sanat arasındaki fark- Hem bilimle uğraş sürecin- üzerinden benzeşir (2). Kimya fonksiyon icra ederken, diğer
lılıklar çok fazla olabilir, öznesi de hem de elde edilen ürünün bu estetik duyguyu yansıtmaya taraftan kendi iç uygulamala-
insan olan her iki etkinlikten biri sunulmasında karşımıza çıkan imkân veren birçok malzeme rında sanata ilişkin duygu ve
olan bilimin sanata ait bazı duy- haz duygusunun kadim bir duy- üretmenin (örneğin; plastikler/ yetileri içerir. Başka bir ifade
gu ve yetileri içerdiği de bir ger- gu olduğu söylenebilir. Örneğin renkler, 2) yansıra kimya ken- ile kimya, kimyacı olmayanların
çektir. Bilime (hem sürece hem ünlü kimyacı (simyacı) Becher’in di süreçlerinde de bu duygu- estetik duygularını ortaya çıka-
de ürüne) yansıyan bu duygu ve şu ifadeleri bu durumu yansıt- ya önem verir. Örneğin, kimya ran malzemeler üretirken, diğer
yetiler şunlardır; haz, yaratıcılık, maktadır; dergileri kapakları üzerinde taraftan kendi içinde yani kim-
estetik… renkli olarak tasarlanmış yacı olanlar için estetik duygu-
moleküler resimlerinde estetik suna ihtiyaç duyan bir bilimdir.
Yaratıcılık. Sanatçının eseri bir duyguyu görebilirsiniz. Olağan Kimyaya odaklandıkça özünde
yaratıcılık ürünüdür. Bilimde üstü simetriye sahip “Buck- bilimsel kuramların görmezden
ise yaratıcı düşünmenin gerek- minsterfulleren”, şans eseri geldiği biçimsel sanatları fark
liliği yadsınamaz bir gerçektir. 1985’de yapıldığında, yılın futbol edebiliriz (2). Sanat gibi doğada
Özellikle bilimsel buluşun psi- topu olan ‘moleküler güzellik’ de var olmayan maddeler üreten
kolojisinde yaratıcı düşünmenin kitle iletişim araçlarının odak bir bilim olan kimya olgusal te-
öznel süreçleri devrededir. Nite- noktasına gelmiştir (2). Nitekim, meli en acık ve seçik bilim oldu-
kim aynı deneyimleri yaşasalar bu moleküler yapı adını 1983 ğu için Kant’ a göre “kimya diz-
da bilim insanlarını diğer insan- de ölen ve tasarımcı, mimar gibi gesel bir sanat sayılır” (1).
lardan ayıran şey deneyimlerin- “Kimyacılar; zevklerini, duman ve çok yönlü kişiliği olan Richard
den yaptıkları yaratıcı çıkarım- buhar, is ve alevler, yoksulluk ve Buckminster («Bucky”) Fuller • Gürel,O. (2016). Bilim ve
lardır. Örneğin, odunun yandığını zehirler ortasında aramanın man- den almıştır. Üretilen moleküler Sanat Bağlamında Kimya
herkes deneyimler ancak olayın yakça dürtüsüyle yönlendirilmiş yapı onun mimari tasarımları ile ile Şiir. http://www.inovas-
temelindeki açıklayıcı teorik ölümlülerin acayip bir sınıfıdır. … neredeyse birebir örtüşmektey- yon.org/pdf/O.Gurel_Bilim.
kavramları herkes keşfedemez Tüm bu kötülüklerin ortasında öyle di. ve.Sanat.Kimya.ve.Siir.pdf
1
ya da üretemez. Doğal olgula- keyifli yaşıyorum ki, yerimi İran
rı açıklama veya tanımlamada Şahı’nınki ile değiştirmektense Bunların dışında Kimya ve Sa- • Schummer, J. (2003). HY-
yapılan benzetim/metafor/mo- ölmeyi yeğ tutarım.” (1) nat’ın ilişkisinin en açık gös- LE--International Journal
delleme gibi somutlaştırmalar tergelerinden birisi de “Sanat” for Philosophy of Che-
için gereken yaratıcı düşünce Haz duygusunun kimyadaki terimin etimolojisidir. Dilimize mistry, Vol. 9, No.1 pp.
kimyanın kökeni olan simyada öneminin farklı bir boyutu da Arapçadan geçen sanat keli- 73-104.
ve günümüz kimyasında önem- vardır. Öteden beri kimya üret- mesinin: zanaat (el ile yapılan • Demir,N.A. (2016). Kimya
li bir yere sahiptir. Örneğin “Ars tiği maddelerle de haz ile ilişikli iş), sınaat (insan gereksinimleri laboratuvarında yapılan
Magna” (Büyük Sanat) olarak bazı ruhsal duygulara hizmet için yapılan iş), suni (yapay) gibi sanat; Parfüm. http://www.
adlandırılan simyada kimyasal eder (örneğin; tatlar, kokular, anlamlara gelen kelimler ile otak labmedya.com/kimya-la-
tepkime sonucu ürün elde edil- 2). Antik Mısır’da, kutsal olarak bir kökene sahiptir ve “sun”; do- boratuvarinda-yapilan-sa-
me süreci, evlenen çiftlerin ço- kabul edilen koku maddeleri- ğal olmayan, anlamına gelen bir nat-parfum.
cukları olmasına benzetilmiştir; nin üretiminde sadece rahiple- kökten geldiği ifade edilmekte-
rin yetkilendirilmesi ve parfüm dir. Bu açıdan sanat kelimesin • https://www.bfi.org/
“Gabricus (Kızıl adam) ile Beja (Be- üretiminin tapınaklarda kurulan 1 “Bucky topları” da deniyor. about-fuller/biography.
yaz kadın), Kuzgun verir” laboratuvar benzeri ortamlarda Bunlar, 60 karbon atomunun bir araya
bol topu gibi beşgen ya da altıgenlerden
Hg + S → HgS yapılması (3) bunun en açık gös- gelmesiyle oluşmuş, yüzeyi tıpkı bir fut-
oluşan, doğal kürelerdir.

26 | OCAK - 2018 | www.chemlife.com.tr | K ÖŞE YAZILARI