Page 16 - ChemLife Sayı 29

16 CHEMLIFE KIMYA VE TEKNOLOJILERI GAZETESI

DOĞAL SABUNUN

TARIHSEL GELIŞIMI

ÇAĞLA BEKTAŞ

Kıdemli Ar- Ge Mühendisi – Kimya Mühendisi
Evyap Sabun Yağ Gliserin San. ve Tic. A.Ş.

Doğada bilinen en eski temizleyici kişisel temizlik ürünüdür. Veriler, Evlerde kullandığımız sabunlar, aside tutulur ve yandan asılı kalan
madde sabundur. Eski Roma’da sabun tüketiminin yüksek olduğu yağların ya da yağ asitlerinin alifatik zincir ile bir tuz oluşturur
hayvanların kurban edildiği Sapo ülkelerde bebek ölüm oranlarının güçlü alkaliler ile oluşturdukları ve böylece "sabun" un tek bir
dağında biriken hayvan kül ve daha düşük olduğunu kanıtlamak- kimyasal reaksiyon sonucu olu- molekülünü oluşturur. Bu sabun-
yağları, yağan yağmur ile Tiber tadır. Günümüzde gelişmekte olan şan, suda eriyebilen sodyum ya da laşma kimyasal reaksiyonu, baz
Nehri’ne karışır ve karışan yağ, ülkelerde ise, hem tuvalet hem de potasyum tuzlarıdır. Geleneksel veya yağ asitlerinden biri ortamda
killi çamurlu ve köpüklü bir ka- çamaşır sabunu hala kıt ve pahalı sabun yapımında kullanılan yağlar, tamamen harcanana kadar devam
rışım oluşturur. Bu olay bugün ürünlerdir [2]. hayvansal ve bitkisel kaynaklıdır. eder. Dolayısıyla, doğal bir sabun
kullandığımız sabunun ilk doğal Bu yağların saflık derecesi az sentetik kimyasal bileşenler ve /
şeklidir. Kimyasal bakımdan sabun En eski yaşayan sabun markaları olanlar sabun yapımından önce veya işlem tepkenleri (başka bir
basitçe yağ asitlerinin sodyum ya Yardley (1770) ve Pears (1789)’dir. bir arıtma işleminden geçirilirler deyişle insan tarafından sentez-
da potasyum tuzlarından meyda- Yardley dünyadaki ilk markalı [3]. lenen bileşenler veya tepkenler)
na gelen bileşiklerdir. sabun, Pears ise ilk transparan içermez [4,5].
sabundur. [2] Doğal sabun yüzlerce yıldır en
Giriş güvenli temizlik ürünü olmuştur. Sabun üretiminde ana madde ola-
"Doğal" sabun genellikle, her biri rak katı ve sıvı yağlar kullanılmak-
Sabun üretiminin en eski kanıt- yenilenebilir doğal hammaddeler tadır. Bununla birlikte sabun bile-
larından biri olarak M.Ö.3000’de olan, bir başka deyişle doğada şiminde su, NaCl, NaOH ve diğer
Mezopotamya kil tabletleri gös- var olan, bir alkali çözeltiyle ka- kozmetik katkı maddeleri bulun-
terilebilir. Sabun, bitki külü ve rıştırılmış bitkisel yağların veya maktadır. Yağlı madde karışımının
hayvansal yağların basit bir kom- hayvansal yağların bir türevidir. seçimi, yerel ekonomik koşullara
binasyonu ile üretilebildiğinden, Bitkisel veya hayvansal yağların ve üründe bulunması istenen
daha önceki varlığı için ampirik bir trigliseritleri (yağ asitleri, gliserol özelliklere (kir sökme, köpürme,
kanıt bulunmamasına rağmen, bu (a) molekülleri ve alifatik zincirler nemlendirme, yumuşaklık verme
zaman periyodundan önce oluş- dahil) bir alkalin çözeltisi ile ka- vb.) göre yapılır. Sabunlaşma sü-
ması oldukça mümkündür. Antik rıştığında "sabunlaşma" reaksiyo- recinde Şekil 1’de görüldüğü gibi
çağın kökenleri Roma dönemi nuna girerler. Bir asidin bir baz ile yağları oluşturan trigliseritler ken-
boyunca olduğu için, sabunun karıştırılmasına benzer şekilde, disini oluşturan yağ asitlerine ve
tarihsel üretimi ve kullanımına bir sabunlaşma reaksiyonu, bir gliserole parçalanmakta, yağ asit-
genel bir bakış sunduğu düşünül- gliserole bağlı olan yağ asidinin leri kullanılan sodyum veya potas-
mektedir [1]. karbonil grubuna bağlanan bir yum hidroksite bağlı olarak yağ
hidroksit (OH-) içerebilir. Bu, asitlerinin sodyum veya potasyum
Sabun, tarihte ortaya çıkmasından karboksilin parçalanıp karboksilik tuzuna dönüşmekte, gliserol ise
bu yana en değerli hazinemiz olan (b) asit oluşturmasına neden olur. serbest halde kalmaktadır. Sabun
sağlığımızı korumamıza yardımcı Alkali baz (örneğin, alkali çözelti- temelde yağ asitlerinin sodyum
olmuştur. Günlük hayatta en ucuz Şekil 1. En eski sabun markaları (a) si, potasyum hidroksit ve / veya veya potasyum tuzlarından ibaret
temin edilen ve en sık kullanılan Yardley (b) Pears sodyum hidroksit) karboksilik olsa da üreticinin tercihine bağlı