WHO, 2019 koronavirüs hastalığının (COVID-19) dünyanın diğer ülkelerine yayılma riskinin yüksek olduğunu belirtti ve Mart 2020'de, COVID-19'un pandemik bir salgın olarak nitelendirilebileceğini belirtti.

WHO ve dünya genelindeki kamu sağlığı yetkilileri, COVID-19 salgınını kontrol altına almak için harekete geçmektedir. Ancak bu salgın krizi insanlarda ve toplumda farklı stresler yaratmaktadır. Aşağıda WHO tarafından toplumun ve bireylerin zihinsel ve psikososyal refahını desteklemek için kamuoyuna duyurulan bildirgesini inceleyebilirsiniz.

KAMUOYUNA

1. COVID-19, birçok coğrafi bölgede, birçok ülkeden insanı etkilemektedir. Bu salgın herhangi bir etnik kökene veya milliyete bağlanmamalıdır. Covid-19'dan etkilenen insanlara desteğinizi, şefkatinizi ve nezaketinizi göstermelisiniz.
2. Hastalığı olan kişilere “COVID-19 vakaları”, “kurbanlar” “COVID-19 aileleri” veya “hastalıklı” diye bahsetmeyin. Bunlar “COVID-19 olan insanlar”, “COVID-19 için tedavi gören insanlar”, “COVID-19'dan iyileşen insanlar”dır. COVID-19'dan iyileştikten sonra hayatlarına, ailelerine ve işlerine devam edecek sevdiklerinizdir.
3. Endişeli veya sıkıntılı hissetmenize neden olan haberleri izlemeyi, okumayı veya dinlemeyi en aza indirin. Yalnızca güvenilir kaynaklardan bilgi arayın. Bir salgın hakkında sürekli haber akışı, herkesin endişelenmesine neden olabilir. Gerçek bilgileri WHO web sitesinden ve yerel sağlık yetkilileri platformlarından öğrenin.
4. Çevrenize destek olurken kendinizi de koruyun. Çevrenize gerektiği durumlarda destek olmak sizlere de fayda sağlayabilir. Örneğin ek yardıma ihtiyaç duyabilecek komşularınızın durumunu cep telefonundan takip edebilirsiniz.
5. Pozitif ve umutlu hikayeleri, COVID-19'u yaşayan yerel halka anlatın. Örneğin, iyileşen ya da sevdiklerini destekleyen ve deneyimlerini paylaşmak isteyen insanların hikayelerini.
6. Topluluğunuzda COVID-19'dan etkilenen kişilere bakan bakıcıları ve sağlık çalışanlarını onurlandırın. Onlara hayat kurtarmak ve sevdiklerini güvende tutmak için oynadıkları rolü hatırlatın.

SAĞLIK ÇALIŞANLARINA

7. Sağlık çalışanları için stres altında olmak oldukça normaldir. Stres ve onunla ilişkili duygular hiçbir şekilde işinizi yapamayacağınız anlamına gelmemeli. Bu süre zarfında zihinsel sağlığınızı ve psikososyal refahınızı yönetmek fiziksel sağlığınızı yönetmek kadar önemlidir.
8. Bu durumda kendinize iyi bakmanız önemlidir. Yeterli dinlenmek ve mola vermek, sağlıklı beslenmek, aileniz ve arkadaşlarınızla iletişimde kalmak, sizin stresle baş edebilmenizde önemlidir. Bu durumla baş edebilmek için tütün ve alkol gibi zararlı maddelerden uzak durmalısınız. Stresin nasıl giderileceğini muhtemelen biliyorsunuzdur ve kendinizi psikolojik olarak iyi tutmakta tereddüt etmemelisiniz. Bu bir sürat koşusu değil, maratondur.
9. Bazı sağlık çalışanları, ne yazık ki damgalanmaktan korkma sebebiyle toplumdan uzaklaşmaktadır. Bu, zaten zorlayıcı bir durumu daha zor hale getirebilir. Mümkünse, dijital yöntemler de dahil olmak üzere sevdiklerinizle bağlantıda kalmalısınız. İş arkadaşlarınız size benzer deneyimler yaşadığından sosyal destek için onlara başvurmalısınız.
10. Bir sağlık kuruluşunda yöneticiyseniz zihinsel ve psikososyal sorun yaşayan kişilerle iletişim kurmalısınız.
11. COVID-19'dan etkilenen insanlar için nasıl destek sağlanacağını öğrenin. Bu özellikle ruh sağlığı ve psikososyal desteğe ihtiyaç duyanlar için önemlidir. mhGAP Müdahale Kılavuzu, öncelikli ruh sağlığı durumlarına yönelik klinik rehberlik içerir ve genel sağlık çalışanları tarafından kullanılmak üzere tasarlanmıştır.

SAĞLIK KURULUŞU YÖNETİCİLERİNE

2. Mevcut durumun bir gecede ortadan kalkmayacağını ve uzun vadeli yanıtlara odaklanmanız gerektiğini unutmayın.
3. Tüm personele doğru bilgi güncellemelerini sağlayın. Personellerin stresini azaltmaya yardımcı olun. Samimi davranmak, stresi izlemeye ve güvenlik prosedürlerini güçlendirmeye yardımcı olur. İş molalarını başlatın, teşvik edin ve izleyin. Stresli bir olaydan doğrudan etkilenen veya aile üyelerinden etkilenen çalışanlar için esnek çalışma programları uygulayın.
4. Personellerin, ruh sağlığı ve psikososyal destek hizmetlerine erişebilmelerine yardımcı olun. Yöneticiler stresle baş edebilme konusunda çalışanlarına örnek olmalıdır.
5. Hemşireleri, ambulans şoförlerini, gönüllüleri, doktorları, öğretmenleri ve karantina alanındaki işçileri psikolojik olarak etkilenen kişilere nasıl yaklaşması gerektiği konusunda bilgilendirin.
6. Acil veya genel sağlık kuruluşlarında ruh sağlığı ve nörolojik şikayetleri (örn. deliryum, psikoz, şiddetli anksiyete veya depresyon) yönetin. Ruh sağlığı ve psikososyal destek konularında genel sağlık personeli kapasitesi artırılması gerektiğinde bu yerlere uygun eğitimli personel yerleştirilmesi gerekebilir (bkz. mhGAP Müdahale Kılavuzu)
7. Sağlık hizmetlerinin tüm düzeylerinde psikotrop ilaçların bulunmasını sağlayın. Uzun süreli zihinsel sağlık koşulları veya epileptik nöbetler ile yaşayan insanlar ilaçlarına kesintisiz ulaşabilmelidir.

         ÇOCUKLU AİLELERE

8. Çocuklara korku ve üzüntü gibi duyguları ifade etmenin yollarını bulmalarında yardımcı olun. Her çocuğun duygularını ifade etmek için farklı yolları vardır. Bazen oyun oynamak ve çizim yapmak bu sürece yardımcı olur. Çocuklar, duygularını güvenli ve destekleyici bir ortamda ifade edebilmeleri ve iletebilmeleri durumunda kendilerini rahatlamış hissederler.
9. Çocuk için güvenli olduğu düşünüldüğünde ebeveynlerine ve ailelerine yakın tutun. Eğer ailesinden ayrılması gerekiyorsa, uygun koşulların sağlandığından ve bir sosyal hizmet uzmanının çocuğu yakından takip edeceğine emin olun. Ayrıca bu ayrılma döneminde ailesiyle düzenli temasın sürdürülmesini sağlayın.
10. Günlük yaşamındaki rutinleri mümkün olduğunca koruyun. Çocuklar için yaşa uygun aktiviteler sağlayın. Mümkün olduğunca çocukları başkalarıyla oynamaya ve sosyalleşmeye teşvik edin.
11. Stres altındaki çocukların ailelerine daha fazla bağlanmaları normaldir. Dürüst ve yaşa uygun şekilde COVID-19'u çocuklarınızla konuşun. Çocuklarınızın endişeleri varsa, bunları birlikte ele almak endişelerini azaltabilir. Çocuklar yetişkinlerin davranışlarını ve duygularını zor zamanlarda kendi duygularını nasıl yöneteceklerine dair ipuçları için gözlemleyeceklerdir.

YAŞLILAR, HASTA BAKICILAR ve SAĞLIK SORUNLARI OLAN İNSANLARA

2. Yaşlılar, bilişsel gerileme / demansı olanlar, salgın sırasında daha endişeli, öfkeli ve stresli olabilirler. Sağlık profesyonelleri aracılığıyla duygusal destek sağlanmalıdır.
3. Neler olduğu hakkında basit gerçekleri paylaşın. Enfeksiyon riskinin nasıl azaltılacağı hakkında net bilgiler verin. Gerektiğinde bilgileri tekrarlayın. Talimatların açık, özlü, saygılı ve sabırlı bir şekilde iletilmesi gerekir. Bilgilerin yazılı olarak veya resimlerle gösterilmesi de yararlı olabilir
4. İlaca bağımlı bir hastalığınız varsa kullandığınız ilacın erişilebilirliğinden emin olun. Gerekirse size yardım edebilmeleri amacıyla uygun sosyal kurumlarla irtibata geçin.
5. Taksi çağırmak, yiyecek almak ve tıbbi bakım istemek gibi durumları nasıl yapacağınızı önceden öğrenin. İhtiyaç duyabileceğiniz tüm ilaçların 2 haftaya kadar yetebileceğinden emin olun.
6. Hareketliliği sağlamak ve can sıkıntısını azaltmak için evde veya karantina alanında basit fiziksel egzersizler yapmayı öğrenin.
7. Rutinlerinizi ve programlarınızı olabildiğince koruyun. Sevdiklerinizle düzenli temasta bulunun (örn. telefon veya diğer erişimler yoluyla).
8. Kişisel güvenlik paketi hazırlayın. Pakette, temel kişisel bilgileri, tıbbi bilgileri, iki haftalık düzenli ilaçları, depolanabilir atıştırmalıkları, bir şişe su ve bazı kişisel kıyafetler bulunmalıdır.

KARANTİNADAKİ KİŞİLERE

9. Sosyal ağlarınızı koruyun. Kişisel günlük rutinlerinizi koruyun veya yeni rutinler oluşturmayı deneyin. Sağlık yetkilileri, sosyal temasınızı sınırlandırmayı önerdiyse, e-posta, sosyal medya, video konferans ve telefon aracılığıyla sosyalleşebilirsiniz.
10. Stres altında ihtiyaç ve duygularınıza dikkat edin. Keyif aldığınız ve dinlendirici bulduğunuz sağlıklı aktivitelere katılın. Düzenli egzersiz yapın, düzenli uyuyun ve sağlıklı yiyecekler yiyin. Halk sağlığı ajansları, salgından etkilenenlere en iyi bakımın sağlanabilmesi için çalışmaktadır.
11. Salgın hakkında sürekli bir haber akışı, herkesin endişeli hissetmesine neden olabilir. Sağlık uzmanları ve WHO web sitesinden gün içinde belirli zamanlarda bilgi güncellemelerini alın. Sizi rahatsız eden dedikoduları dinlemekten veya takip etmekten kaçının.

Ümrihan ARGÜN

Sağlık Bilimleri Üniversitesi

Eczacılık Fakültesi

KAYNAK

https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/mental-health-considerations.pdf?sfvrsn=6d3578af_8